Ìîíãîëîîñ ãàðñíààñ õîéø 13 æèë ãàäààäàä àìüäàðñàí Ä.Ýíõ-Àìàðûã Ýð¿¿ãèéí öàãäààãèéí ãàçàð, Ãàäààä õàðèëöààíû ÿàìíû òóñëàìæòàéãààð ýõ îðîíä íü àâ÷èðчээ. Òýðáýýð Ôèëèïïèí óëñàä àæèëëàæ, àìüäðàõäàà ýðõ íü çºð÷èãäºæ, õºäºëìºðèéí ìºëæëºãò ºðòæýý. Áè÷èã áàðèìòàà àëäñàíààñ áîëæ ýõ îðîíäîî èðýõ áîëîìæã¿é áîëæ, îëîí æèë õàðü îðîíä õ¿íä õºäºëìºð ýðõýëñýí Ä.Ýíõ-Àìàðòàé ÿðèëöëàà. Ãàäààäàä óäààí õóãàöààíä àìüäàðñàí òýðáýýð Ìîíãîë õýëýýð ÿðèõ íü òóí òààðóó áàéñàí.

-Ìîíãîëîîñ õýçýý ãàðñàí áý?

-Ìîíãîë Óëñààñ 2005 îíû òàâäóãààð ñàðä ãàðñàí. Õýë ñóðàõ ñîíèðõîëòîé áàéñàí ó÷ðààñ Õîíгêîнãò î÷ñîí þì. Òýíä íýã æèë àìüäàðñàí. Àìüäðàõ õóãàöààíäàà Ôèëèïïèíä î÷èæ ñóðàëöàíãàà àæèë õèéõ áîëîìæòîé þì áàéíà ãýæ îéëãîñîí. Íàìàéã òýíäýýñ àâ÷ ÿâñàí õ¿ì¿¿ñ “×è áèäýíòýé õàìò ÿâ. Ôèëèïïèíä õÿìä ¿íýýð ñóðàëöàõ áîëîìæòîé. Õ¿ì¿¿íëýãèéí áàéãóóëëàãàä àæèëëàæ ÷ áîëíî. Òàíàé îðîíòîé õàðèëöàà õîëáîîòîé àæèëëàäàã. Ýíý áàéãóóëëàãà íü õ¿ì¿¿íëýãèéí ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà” ãýæ õýëñýí. Îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäàä ººðñäèé㺺 õ¿ì¿¿íëýãèéí áàéãóóëëàãà, õ¿¿õä¿¿äýä, ÿäàðñàí õ¿ì¿¿ñèéã àñðàí õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã ãýæ òàéëáàðëàäàã. Ãýâ÷ òýð íü á¿ãä õóäëàà. ªíãºöõºí õàðâàë Ñîëîíãîñ, ßïîí, Õÿòàä, Àìåðèê ãýýä á¿õ îðíû õ¿ì¿¿ñ áàéäàã áîëîõîîð õ¿ì¿¿íëýãèéí áàéãóóëëàãà ãýæ õýëýõýä íü èòãýäýã.

Áè ººðºº Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìàíä íü î÷èæ ñóäëàõàä Ôèëèïïèíèé âèç ãàðàõ áîëîìæ ºíäºðòýéã ìýäñýí. Òýãýýä Õîíгêîíãò íýã æèë àìüäàð÷ áàéãààä 2006 îíû òàâäóãààð ñàðä Ôèëèïïèí ðóó ÿâñàí. Òýð õ¿ì¿¿ñ íàäàä èõ ç¿éë àìëàæ, õ¿ì¿¿íëýãèéí àæèë õèéíãýý, ñóðàõ áîëîìæòîé ãýñýí. Ãýâ÷ õóóðòàãäñàíàà ñ¿¿ëä ìýäñýí.

-ßàæ õóóðñàí ãýæ âý?

-Áè õ¿¿õä¿¿äýä õè÷ýýë çààíà, ÿäàðñàí õ¿ì¿¿ñò òóñëàíà ãýæ îéëãîæ áàéñàí. Áèçíåñ õèéæ, ìºí㺠îëü¸ ãýñýí çîðèëãî áàéãààã¿é. Ýõëýýä î÷îîä äàëàéí ýðýã äýýð ñàéõàí àìüäðàõ þì áàéíà ãýæ îéëãîñîí. Ýõíèé íýã æèë íàäàä õýëñýí ç¿éëýý áèåë¿¿ëíý ãýæ íàéäàæ áàéñàí ÷ òýð ìààíü òàëààð áîëñîí. “Àíàíäàà ìàðãà” õýìýýõ íýðòýé òýð áàéãóóëëàãà íü îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäààñ õàíäèâ, òóñëàìæ àâ÷ õ¿ì¿¿íëýãèéí ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëíà ãýäýã ÷ íýã ÷ õ¿ì¿¿íëýãèéí àðãà õýìæýý çîõèîí áàéãóóëààã¿é.

Ìèíèé ñàíàæ áàéãààãààð íýã óäàà øèíý æèëèéí áàÿðààð õ¿¿õä¿¿äýä æààõàí èäýõ þì ºãñºí. Òýíäýýñ ÿâüÿ ãýõýýð õààøàà ÿâàõàà ìýäýõã¿é áàéñàí þì. Òîì õàøààãààð õ¿ðýýëýãäñýí ýäëýí ãàçàð áàéñàí ó÷ðààñ ãàðàõ ÷ áîëîìæã¿é. Íàäàä öàëèí ìºí㺠ºãºõã¿é, õºäºëìºðèéí ìºëæëºãò ºðòñºíºº ñ¿¿ëä íü ìýäñýí. Èéìýýñ òýð áàéãóóëëàãààñ ÿâàõààñ ººð àðãà áàéãààã¿é. Ãýòýë áè÷èã áàðèìòàà àëä÷èõñàí. Áè÷èã áàðèìò, ïàñïîðòîî àâъÿ ãýõýýð òóõàéí ¿åä Ôèëèïïèíä Ìîíãîëûí Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì, Êîíñóëûí ãàçàð áàéäàãã¿é. Ìîíãîë õ¿í ÷ áàéãààã¿é. Áè Ôèëèïïèíä áàéñàí àíõíû Ìîíãîë õ¿í. Ìîíãîëûí òóõàé òýä þó ÷ ìýäýõã¿é. “Ìîíãîëàä” ãýäýã ðîê õàìòëàã áàéäàã. Ìîíãîë ãýäýã íýðòýé õàðàíäàà áàéäàã. Òýð¿¿ãýýð ë ìýääýã.

-Òýð ¿åä Ìîíãîë ðóó õîëáîãäîæ, òóñëàìæ ãóéõ áîëîìæ áàéãààã¿é þì óó?

-Áè÷èã áàðèìòã¿é áîëîõîîð ÿàæ ÷ ÷àäààã¿é. Ãýð ð¿¿ õîëáîãäîõ ãýõýýð òýð ¿åä óòàñ, èíòåðíåò ñàéí õºã溺ã¿é áàéñàí ó÷ðààñ áîëîõã¿é áàéñàí. Ãàð óòàñ äºíãºæ ãàð÷ áàéñàí ¿å. Ìîíãîë ðóó çàëãàõààð “áàéíà óó, áàéíà óó” ãýýä òàñàð÷èõäàã. Òýãýýä Ôèëèïïèíä ÿíç á¿ðèéí àæèë õèéæ 2003-2009 îíû õîîðîíä õóóëü áóñààð îðîãíîæ àìüäàðñàí. Áè÷èã áàðèìòûã õóóðàì÷ààð õèéãýýä àìüäðàõààñ ººð àðãà áàéãààã¿é. Өлсч үхэхгүйн тулд ямар нэгэн байдлаар өөрөө өөрийгөө тэжээхээс өөр аргагүй болсон доо.

-ßìàð àæèë õèéäýã áàéсан бэ?

-Òîãîî÷îîð àæèëëàíà. Áàÿð ¸ñëîë, õóðèìûí õ¿ëýýí àâàëòûí ¿åýð òîãîî÷îîð àæèëëàäàã áàéñàí. Õóóëü áóñààð àìüäàðäàã áîëîõîîð íýã àðàë äýýð îëîí æèë àìüäàð÷ áîëäîãã¿é. Òèéìýýñ 2016 îíä Ôèëèïïèíýýñ Ìàëàéç ðóó íýã óäàà î÷èæ ¿çñýí. Ãýòýë òåëåâèçèéí ìýäýýíýýñ Ìîíãîëûí íýã îõèí àëàãäñàí ãýæ ñîíññîí. /Ø.Àëòàíòóÿàãèéí àìèà àëäñàí õýðãèéã õýëæ áàéãàà áîëîëòîé/ Îðîí íóòãèéí ñîíèí õýâëýëýýð ýíý òóõàé ãàðñàí áàéñàí. Óãààñàà òýíä Ìîíãîë Óëñûí Ýë÷èí ñàéäûí ÿàì áàéäàãã¿é ó÷ðààñ óäààã¿é. Õýðýâ áàðèãäààä Ìîíãîë õ¿í ãýõ þì áîë òýä íàäòàé ÿàãààä ÷ ç¿ãýýð õàðüöàõã¿é. Ó÷èð íü òýð îðîí ÷èíü Ëàëûí øàøèíòàé. Èéìýýñ Ôèëèïïèí ð¿¿ áóöñàí. Ôèëèïïèíä äàõèæ î÷îîä ãàð óòàñ, ýä ç¿éë, зардаг ãàçàð ãýýä îëîí òºðëèéí áàðàà õóäàëäààëäàã êîìïàíèéí àæèëä íü òóñëàæ, áîðëóóëàõàä íü çóó÷ëàõ áîëñîí. Òýð îðíû õî¸ð õýëýýð ÿã òóõàéí ¿íäýñíèé èðãýí øèã ÿðüæ ñóðñàí. Äýýð íü Àíãëè, Õÿòàä õýëýýð ÿðèíà. Òèéìýýñ õàëóóí îðîíä àìàð÷, çóãààëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò õýðýãòýé áàðààã íü àâàõàä íü òóñëàäàã áàéëàà. Тогооч хийснээс цалин нь хамаагүй дээр байсан болохоор аль болох жуулчдад үйлчлэх сонирхолтой болсон.

-Ýíý îëîí æèëèéí õóãàöààíä Ìîíãîë ðóóãàà èðýõ áîëîìæ áàéãààã¿é þì óó?

-ßâàõ ñîíèðõîë èõ áàéñàí. Ãýâ÷ áè÷èã áàðèìò áàéõã¿é ó÷ðààñ Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìàíä õàíäàæ ÷àäààã¿é. Ôèëèïïèí óëñòàé õàìãèéí îéðõîí Ìîíãîëûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàì áàéäàã íü Àâñòðàëè, Ñèíãàïóð. Ãýâ÷ òèéøýý î÷èõ áîëîìæã¿é. Ýíý õî¸ð îðíû àëü íýã ð¿¿ ÿâüÿ ãýõýýð õóóëü áóñààð àìüäàðäàã ó÷ðààñ øóóä áàðèãäàõ áàéñàí. Õàðèí ºíãºðñºí æèë Ñèíãàïóðûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíààñ Ôèëèïïèíä Êîíñóëûí ãàçàð áàéãóóëæ ºðãºìæèò êîíñóë òîìèëñîí þì áèëýý. Ýíý òóõàé àðâàíõî¸ðäóãààð ñàðä ë ìýäñýí. Ìàíàé ä¿¿ íàäàä õýëñýí þì. Òýãýýä Ìîíãîëûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíààñ òîìèëñîí ºðãºìæèò êîíñóëòàé óóëçñàí. Ìîíãîëûí Ýë÷èí ñàéäûí ÿàìíààñ òîìèëñîí ºðãºìæèò êîíñóë íü Ôèëèïïèí õ¿í. Òýãýýä êîíñóë íàìàéã õ¿ëýýí àâ÷ óóëçààä “×è ìàíàé óëñàä îëîí æèë õóóëü áóñààð àìüäàðñàí áàéíà. Õî¸ð æèë çºâøººðºëòýé àìüäàð÷ áóñàä ¿åä íü öàãàà÷ëàëûí ãàçàðò òàòâàðàà òºëººã¿é áàéíà” ãýæ õýëñýí. Õýðýâ Ìîíãîëûí òºðèéí áàéãóóëëàãóóä òóñëààã¿é áîë áè õóóëü áóñààð àìüäàðñíûõàà òºëºº íàñààðàà Ôèëèïïèíèé øîðîíä ÿë ýäëýõ áàéëàà. Филиппиний шорон бол ямар ч хууль үйлчлэхгүй яг л дундад зууных шиг чанга, хатуу газар. Тэнд унтах наар битгий хэл уух ус ч олдохгүй. Дээр нь шоронд орсон филиппинчүүд гадныханд тун дургүй хандана. Филиппиний шоронгоос амьд гарч ирэх магадлал тун бага. Ýíý äàøðàìä çàëóóñûã ãàäààäàä àæèëëàæ, ñóðàëöàõààð ÿâàõäàà áîëãîîìæòîé õàíääàã áàéõûã àíõààðóóëæ áàéíà. Òóñ óëñûí àíõíû Ìîíãîë õ¿í ó÷ðààñ íàìàéã ºðøººñºí. Óëìààð Ñèíãàïóð äàõü Ìîíãîëûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàìòàé õîëáîæ, Ãàäààä õàðèëöààíû ÿàì, Ýð¿¿ãèéí öàãäààãèéí ãàçðààñ íàäàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëñíýýð  15 жилийн дараа Монголдоо ирлээ. Ýíý çàâøààíûã àøèãëàí намайг эх орондоо ирэхэд тусалсан Ñèíãàïóð äàõü Ìîíãîëûí ýë÷èí ñàéäûí ÿàì, Ãàäààä õàðèëöààíû ÿàì, Ýð¿¿ãèéí öàãäààãèéí ãàçðûí õàìò îëîíä òàëàðõàë èëýðõèéëüå. Îëîí æèëèéí äàðàà Ìîíãîëäîî èðñýíдээ áàÿðòàé áàéíà. Хэдийгээр хамаг хайран залуу нас минь хүний нутагт өнгөрсөн ч гэлээ эх нутагтаа ирсэн маань маш том баяр байлаа. Ýíý äàøðàìä çàëóóñûã ãàäààäàä àæèëëàæ, ñóðàëöàõààð ÿâàõäàà áîëãîîìæòîé õàíääàã áàéõûã àíõààðóóëæ áàéíà.

-×è ÿìàð ìýðãýæèëòýé âý. Öààøèä ÿìàð àæèë õèéå ãýæ áîäîæ áàéíà âý?

-Ìîíãîëä áàéõäàà ÌÀÕÍ-ûí äýðãýäýõ Óëñ òºðèéí èõ ñóðãóóëèéã ý÷íýýãýýð óëñ òºðèéí ìýðãýæëýýð òºãññºí. Ãàäààäàä áàéõäàà ÿìàð íýã ìýðãýæèë ýçýìøèæ ÷àäààã¿é. Ãýõäýý çóó÷ëàõ àæèë õèéæ áàéõäàà ìàðêåòèíã, õ¿íèé íººöèéí ÷èãëýëýýð ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ áàéñàí. Îëîí óëñûí õàðèëöàà áîëîí ìàðêåòèíãèéí ÷èãëýëýýð àæèëëàõ áîäîëòîé áàéíà. Мөн Филиппиний нөхцөл байдлыг олон жил амьдарч мэдсэн болохоор тийшээгээ нэг бизнес суваг нээнэ гэж төлөвлөсөн байсан ч корона гарчихлаа даа.